جوان سال‌خورده

هری، رون و هرماینی دوان دوان از بالای تپه، یعنی جایی که قلعه‌ی بزرگ و عظیم و هاگواترز واقع شده است، به پایین آن می‌روند. هری و هرماینی نفس نفس زنان به کلبه‌ی هاگرید می‌رسند و منتظر می‌شوند تا رون که کوچکترین تلاشی برای دویدن نکرده بود، برسد. سپس هری در می‌زند، جوابی نمی‌گیرند. او دوباره در می‌زند، سه باره، و بالاخره هاگرید با سر و وضعی عجیب و نامعمول، در بزرگ کلبه‌اش را که با خزه‌ پوشیده شده است، باز می‌کند؛ تمام لباس‌هایی که به تن کرده است، سوخته و سیاه شده‌اند؛ گویا کسی با چوب دستی‌اش به سمت او گلوله‌های آتشین پرتاب کرده است.

+ بیاین تو. داشتم این تخم پرنده‌ی وحشی رو برای محافظت از زمین‌ها گرم می‌کردم. صبر کن ببینم... نباید اینو بهتون می‌گفتم، نباید اینو بهتون می‌گفتم!

هری، رون و هرماینی به یکدیگر نگاه می‌کنند و لبخند می‌زنند. سپس از پله‌های بلند و بزرگ کلبه‌ی هاگرید بالا می‌روند. تخته‌های چوبی زیر پایشان قیژ قیژ می‌کند و احساس می‌کردند که هر لحظه امکان داشت روی یکی از تخته‌ها قدم گذاشته و آن را بشکنند. هاگرید از آنها دعوت می‌کند تا دور میز بنشینند و چای بنوشند. هر سه روی صندلی‌های فلزی کوچک کنار میز می‌نشینند، اما خود هاگرید، روی مبل غول پیکری که در آن طرف میز چوبی قرار دارد، می‌نشیند و باد این کار، بالشتک روی مبل را تا حدود یک متر پایین برده و مچاله می‌کند. بعد از قوری قهوه‌ای رنگی که به نظر می‌رسید روزی نارنجی رنگ بوده‌ است، برای آنها چای می‌ریزد. هری فنجان چای‌اش را که دسته هم ندارد، برمی‌دارد و جلوی خودش می‌گذارد، سپس سری بر می‌گرداند و کلبه‌ی چوبی هاگرید را بررسی می‌کند.

رو به روی او، یک شومینه‌ی سیاه رنگ خاک گرفته است که به نظر می‌رسید سال‌هاست روشن نشده است، آثار آتش روشن شده‌ی کنار شومینه، این موضوع را اثبات می‌کرد. روی شومینه، تصویری از هاگرید و دو جادوگر قرار دارد که به نظر می‌رسد والدینش باشند، اما نکته‌ی قابل توجه عکس این است که پدر خانواده خیلی کوچک به نظر می‌رسد، البته هری متوجه می‌شود که در واقع این پدر خانواده نیست که به نظر قد کوتاهی دارد، بلکه هاگرید و مادرش بسیار بلندند.

در طرف دیگر، یک آشپزخانه‌ی خیلی کوچک و کابینت‌های چوبی‌ای دیده می‌شود که به نظر چِفت و بَست خاصی ندارند و تعدادی از آنها نیز باز هستند. روی تخته چوب قناسی که به نظر پیشخوان آشپزخانه بود، هیچ سینکی دیده نمی‌شد، شاید چون هاگرید ظرف‌هایش را (یا در واقع تنها ظرفش را) نمی‌شست.

هری فنجان چای را بالا آورد که به اصرار هاگرید شروع به نوشیدن کند، اما در همان لحظه «کورنلیوس فاج» و «آلبوس دامبلدور» که چهره‌هایشان از پشت پنجره‌ی شیشه‌ای کوچک روی در کلبه مشخص بود، در زدند و هاگرید به آنها اشاره کرد که آرام و بی صدا از در پشتی کلبه که به زحمت باز شد، خارج شوند.

صندلی‌اش را جلو می‌کشد، پشت آن نشسته و به کاغذهای سفید روی میز خیره می‌شود. قلمش را برداشته، دست راستش را چندبار روی کاغذ می‌کشد تا از تمیزی آن مطمئن شود، سپس قلمش را پایین می‌آورد و روی کاغذ حرکت می‌دهد.

خط‌هایی که می‌کشد بسیار به هم ریخته و کلی هستند؛ همین برای او به عنوان طرح اولیه کافی‌ست. معمولاً وقتی کسی طرح‌های اولیه یک هنرمند برای یک اثر را ببیند، گمان می‌کند که اصلأ ممکن نیست از چنین طرح در هم و کثیفی، چنان اثری بیرون بیاید! اما واقعیت این است که همان چند خط گنگ هم برای اینکه هنرمند، ایده‌اش را روی کاغذ پیاده کند کافیست، لااقل برای او که کافی بود. با تجربه‌ی زیادی که داشت، می‌توانست از کنار برخی مراحل طراحی بگذرد و سراغ مراحل اصلی و تخصصی تر برود.

اینبار او داشت تصویر اولاد مرزبان را درحالی که توسط رستم به درخت بسته شده است، طراحی می‌کرد. از قبل چندبار درباره‌ی قاب این طراحی فکر کرده بود و می‌خواست این اثر را به بهترین شکل ممکن قاب بندی کند. او در مرکز تصویر، اولاد مرزبان را که در حال تفکر درباره‌ی گرفتن پادشاهی مازندران است و از این فکر بسیار ذوق زده است، طراحی کرده بود؛ این درحالی بود که رستم او را به درخت بسته و بود و در گوشه تصویر درحال ترک کردن محل و خندیدن به ریش اولاد بود. اولاد در آن نقاشی گوش نداشت؛ منطقی هم بود، چراکه قبل از آن، رستم گوش‌هایش را بریده و کف دستش گذاشته بود!

نگاهی به ساعت مچی‌اش انداخت. ساعت یک ربع به نه بود و او می‌توانست ساعت‌ها طراحی‌اش را ادامه دهد؛ اما ذهن و قلم خسته‌ی او نیاز به کمی استراحت داشت تا مبادا خطوط بعدی که طراحی می‌شود، کج و معوج شوند.

قلم را روی کاغذ گذاشت، نگاهی پیروزمندانه به کارش انداخت، و بعد از تنظیم کردن ساعت برای ساعت چهار صبح، خودش را روی تخت پرتاب کرد و قبل از اینکه سرش گرمی بالشت را حس کند، به خواب رفت.

در ایستگاه اتوبوس منتظر است. تخته‌شاسی بزرگ و طرح زیبای رستم و اسفندیار روی آن، توجه دخترک جوانی که کنارش نشسته است را به خود جلب می‌کند، دخترک به طرح روی تخته‌شاسی نگاهی انداخته و لبخند می‌زند. هنرمند سالخورده خیلی خوب به یاد دارد که چند سال پیش، نیمه شب، هنگامی که رادیو درحال پخش آهنگ‌های سنتی بود، پاک کردن زیاد صورت اسفندیار از روی کاغذ، آن را به قدری نازک کرده بود که ممکن بود با یک اشتباه دیگر، موقع پاک کردن کاغذ را پاره کند؛ اما دستان مجرب و بامهارتش، اینبار به خوبی تیرهای فرورفته در چشمان اسفندیار را روی کاغذ طراحی کرد و آن را از خطر پاره شدن نجات داد.

قاب زیبایی بود؛ کوهستانی خلوت، رستم با کمانش که مشخص بود چند لحظه‌ی پیش تیری از آن شلیک شده، در گوشه‌ی تصویر ایستاده و با چهره‌ای راضی به اسفندیار خیره شده بود. اسفندیار اما در آن طرف تصویر روی زمین زانو زده، شمشیرش که شکل عجیبی دارد به زمین افتاده و دستانش را به هوا برده است، گویی با تمام وجود از وضع موجود ناراضی‌ست؛ چیزی که در چهره‌ و حالت ایستادن رستم اصلأ به نظر نمی‌رسد!

اتوبوس می‌رسد و او سوار می‌شود. از کیف چرمی قهوه‌ای رنگش، کتابش را بیرون می‌آورد، سرش را به پنجره اتوبوس تکیه داد و مشغول خواندن آن می‌شود. کتاب حماسی‌ست و به او کمک می‌کند تا قاب‌هایی که طراحی می‌کند که اکثراً هم حماسی هستند، حس و حال بهتری داشته باشند؛ معتقد است طرز تفکر یک هنرمند، همان اثرش است. صدای راننده‌ی مسن اتوبوس را می‌شنود.

- ایستگاه جوانمردی. جا نمونید!

کرایه را حساب کرده و پیاده می‌شود. کوچه‌های یزد برایش مانند خانه بودند و به رسم احترامی که برای آنها قائل بود، آنها در اکثر نقاشی‌هایش حضور داشتند. چند کوچه‌ی دیگر را هم پشت سر می‌گذارد، به آپارتمانش می‌رسد، کلیدش را داخل قفل انداخته و وارد آپارتمانش می‌شود.

تخته‌شاسی و کیفش را روی کاناپه کرمی رنگ می‌اندازد، در یخچال را را باز می‌کند و بعد از اینکه می‌بیند چیز آماده‌ای برای خوردن وجود ندارد، در آن را می‌بندد و تصمیم می‌گیرد پشت میزش نشسته و طراحی‌اش را ادامه دهد.

«اختلاف سنی» پدیده‌ای‌ست که در این چند وقت بسیار با آن سر و کار داشته‌ام. خواهر کوچکترم که تنها شش سال و نیم‌ش است، در همسایگی‌مان دوستی پیدا کرده است که حدود ۴ یا ۵ سال از خودش بزرگتر است، حال اینکه علت این دوستی قحطی آدم بوده یا چیز دیگری، خدا می‌داند؛ به هر صورت، آنها صمیمی به نظرم می‌رسند، یا حداقل تا چند وقت پیش که به دوستی‌شان دقت نکرده بودم، اینطور به نظر می‌رسید.

این دو خانم کوچک گاهی تصمیم می‌گیرند در خانه‌مان مشغول بازی شوند، و یکبار موقع شام این تصمیم را گرفتند و از آنجایی که من موقع غذا خوردن به هرچه فکر می‌کنم الا غذا، این دو را وقتی درحال بازی بودند دیدم و سعی کردم به رابطه‌ی بین آنها دقت کنم. آن دو در مجموع و در کاری که داشتند انجام می‌دادند، فرق خاصی با یکدیگر نداشتند، اما دختر بزرگتر، به صورت ناخودآگاه به خواهرم زور می‌گفت؛ گویی نمی‌توانست در این مورد جلوی خودش را بگیرد. حدس می‌زنم که در اوایل این دوستی، خواهرم در مقابل اتفاقاتی از این قبیل مقاومت می‌کرده است اما به مرور زمان، قبول کرده است که چون دوستش از او بزرگتر است، پس حتماً نباید در مقابل او بایستد.

به هر صورت که هست، این دو فقط در ظاهر با هم دوست‌اند. هر دو از این دوستی رنج می‌برند و بیشتر هم خواهر من، و بیشتر این رنج بردن هم به خاطر اختلاف سنی چهار ساله‌ی بین آنهاست؛ هیچکدام یکدیگر را درک نمی‌کنند و گاهی اوقات حتی در حرف زدن نیز دچار مشکل می‌شوند.

این «اختلاف سنی»، باعث و بانی بسیاری از مشکلات مربوط به اعتماد به نفس در کودکان است و خدا می‌داند این کمبود اعتماد به نفس، بعداً چه مشکلی برای این کودکان و بعدتر، بزرگسالان به وجود خواهد آورد.

از کودکی برایم جذاب بود بدانم چه می‌شود که هنرمندی، یک اثر هنری خلق می‌کند، ایده‌اش را کجا می‌آورد و چگونه آن را اجرا می‌کند. بزرگتر که شدم و خودم شروع کردم به خلق آثار هنری، این سوال را از خودم پرسیدم. اما جواب خاصی برای آن نداشتم؛ در واقع بیشتر اوقات خودش می‌آید! برای مثال شما مشغول شنیدن یک موسیقی هستید که یکی از دغدغه‌هایتان، افکارتان یا یکی از چیزهایی که ذهنتان را درگیر کرده و شاید خودتان هم از آن خبر ندارید، جلوی چشمتان می‌آید و شما هم چون می‌خواهید هر طور شده فکر خودتان را آزاد کنید، سعی می‌کنید از طریق اجرای هنری، آن را از سر خود بازکرده و از شرش خلاص شوید. بعد نگاهی به اثرتان می‌اندازید و می‌بینید بَدَک هم نشده و چند نفر هم پیدا می‌شوند که از این فکرتان و کارتان خوششان می‌آید، و گاهی این چند نفر خیلی زیاد می‌شوند؛ و وقتی خیلی زیاد می‌شوند، شما احساس می‌کنید دیگر محیط امنی ندارید، احساس می‌کنید هرکاری انجام می‌دهید برای دیگری‌ست و ایکاش از همان اول هیچکس این «بروز دغدغه‌ها» را نمی‌دید. گاهی هم فکر می‌کنید به هرچه که فکر می‌کنید، فردی در حال خواندن فکر شماست، و هیچ چیز بین شما و خودتان باقی نمی‌ماند، و شما زندگی نکردن را به زندگی کردن به عنوان شخصی که سفره‌ی دلش پیش همه باز شده، ترجیح می‌دهید. و اینگونه است که بسیاری از هنرمندان و افراد مشهور خود کشی می‌کنند؛ زندگی هر انسانی تا وقتی برایش خوشایند است که بتواند دروغ بگوید، بتواند افکار خودش را مخفی کند و خود واقعی‌اش را به همه نشان ندهد، و اگر هم به کسی زیاد خط بدهد، باز نسخه‌ای از خودش می‌شناسد که می‌داند جز خودش، هیچکس دیگری آن را نمی‌شناسد و نخواهد شناخت؛ و اگر تضمینی برای این نشناختن وجود نداشته باشد، احساس تا امنی می‌کند و کم کم این نا امنی آنقدر اذیتش می‌کند که یا دیوانه می‌شود، یا دست به کاری مانند خودکشی می‌زند.

گاهی اوقات عکس‌ها خیلی گویا ترند از حرف‌ها. آنقدر خوب به تصویر می‌کشند که دیگر نیازی به صحبتی نیست، جایی برای آن باقی نمی‌ماند. حال گاهی همین عکس‌ها غیر قابل توصیف می‌شوند و علاوه بر اینکه موضوعشان را از صحبت بی‌نیاز می‌کنند، خودشان نیز از هرگونه حرفی بی‌نیاز می‌شوند و حرفی باقی نمی‌گذارند؛ و گاهی این بی‌نیاز بودنشان از حرف، به علت زیبایی‌شان نیست. بلکه آنقدر خوب گویای حقیقت‌اند که هرکسی را شوکه می‌کنند و به همین علت، حرفی باقی نمی‌ماند. اما گاهی این زیبا بودنشان است که زبان آدمی را بند می‌آورند و بیننده را چنان مجذوب و خیره‌ی خود می‌کنند که برای چند دقیقه فقط به عکس خیره می‌شود و هر دقیقه‌هم چیز جدیدی در عکس پیدا می‌کند و فقط لذت می‌برد. اینکه چرا اینطور است، به چند دلیل می‌تواند باشد؛ یکی ویژگی ذاتی انسان است که به زیبایی می‌گراید و از آن لذت می‌برد. دیگری هم این است که اغلب انسان‌ها از حافظه‌ی تصویری قدرتمندی برخوردارند و ترجیح می‌دهند چیزی که قرار است باورش کنند، یک تصویر باشد، نه یک متن، نه یک حرف، بلکه یک تصویر. حتی وقتی مجبورند چیزی را با چیزی غیر از تصویر بفهمند هم تلاش می‌کنند در ذهن‌شان تصویری از آن بسازند؛ هر چند مفهومی کاملاً انتزاعی باشد.

شاید انسان به همین خاطر اولین بار تصمیم گرفت چیزی را روی دیوار نقاشی کند. شاید دلش می‌خواست چیزی را بهتر بفهمد، بهتر درک کند و برای آن نقشه بکشد.

هر چه که هست، باید برای وجود عکس و نقاشی و فیلم و چیزهایی از این دست، از آن غارنشینان عزیز و آن کسی که این علاقه‌ی ذاتی به تصویر را در ما قرار داد، متشکر باشیم.

پاسخ آخرین سوال تکلیف هندسه را که روی کاغذ می‌نویسد، نگاهی به تکلیفش انداخته، نفس راحتی می‌کشد و جزوه‌اش را می‌بندد. از روی صندلی بلند می‌شود، کش و قوسی به بدنش می‌دهد و نگاهی به دور و برش می‌اندازد. هرچند لامپ اتاق روشن است، نور چراغ همسایه‌ی بغلی آنقدر کور کننده است که سهم زیادی در روشن کردن اتاقش دارد. در سراسر اتاق پوسترهای شخصیت‌های سینمایی، کمیک‌استریپ‌های مورد علاقه‌اش و طراحی‌های خودش به چشم می‌خورند. تنها پوستری که موضوعش متفاوت است، یک پوستر بزرگ سایز آ۳ است که روی در کمدش نصب شده و طراحی خودش است؛ پوستر فانوس بیست و پنجم. طرح دو پسر که دست در گردن یکدیگر انداخته، روی بام مدرسه نشسته‌اند و درحال تماشای آسمان پر ستاره که یک صورت فلکی به شکل فانوس را شامل می‌شود، هستند.

نگاهش را که برمی‌گرداند روی میز، یادش می‌افتد قراره بوده صحنه‌ی به دنیا آمدن شغاد را طراحی کند. می‌رود سمت کمدش، پوشه‌ی بزرگ کاغذ‌های آ۳ را برمی‌دارد، یکی از آنها را بیرون می‌کشد و روی تخته‌شاسی‌اش که روی میز است، جای می‌دهد. می‌نشیند و مدادش را دست می‌گیرد. دستش را چندبار روی کاغذ می‌کشد و بعد شروع می‌کند.در چند دقیقه‌ی اول خودش هم نمی‌تواند بفهمد دارد چه می‌کند. اما کم کم خطوط درهم و نا مفهوم جای خود را به صحنه‌ای زیبا می‌دهند که درون قصر رخ می‌دهد. به درون صحنه شیرجه می‌زند.

چند منجم و طالع بین دور شخصی که موهای سفیدی دارد اما به نظر نمی‌رسد چندان پیر باشد، حلقه زده‌اند. طالع بینی که رو به روی اوست، زیجی (وسیله‌ای مخصوص طالع بینی) به دست دارد و با چهره‌ای آشفته به مرد سپید مو که نوزادی در دست دارد، خیره شده است. طالع آن نوزاد بخت برگشته هرچه که هست، خوب به نظر نمی‌رسد. سرش را کمی می‌چرخاند و از شدت عظمت، بزرگی و زیبایی قصری که در خیالش ساخته است، متحیر می‌شود. سقفش آنقدر بلند است که به نظر نمی‌رسد با یکی دو تا نردبان عادی به آن رسید. کاشی‌کاری‌های سقف و دیوارها، پر از نقوش باستانی و حماسی هستند، گویا مورخند. ستون‌ها و سرستون‌های بلند قصر، باعث می‌شود سرش گیج برود و از نقاشی بیرون بپرد.

سرش را از روی کاغذ بر می‌دارد و نگاهی به طرحش می‌اندازد. ریزه کاری‌ها و همچنین قلم گیری آن باقیمانده و او چنان خسته است که به تخت نرسیدن خوابش می‌برد. از روی صندلی بلند می‌شود، نفس راحتی کشیده، روی تختش دراز می‌کشد و چشم‌ها، سرش را در لمس کردن بالشت، عاجز می‌کنند.

من هر روز صبح از میدان رسالت سوار تاکسی شده و به حلی ده می‌روم. مردها، زن‌ها، پیرمردها و پیرزن‌های زیادی هستند که از باز شدن و گاهی هم وجود مدارس شکایت دارند. اما امروز به موردی عجیب برخورد کردم که نمی‌توانم فکرم را از آن دور کنم.

صبح، در صف تاکسی ایستاده بودم که یک پیرمرد عینکی که هودی مشکی و شلوار جین آبی‌ای به تن داشت، همینطور که داشت سخنرانی فوق‌العاده‌اش در مورد «خراب شدن مدارس» را برای افراد داخل صف اجرا می‌کرد، به طور مستقیم دستش را به سوی من گرفت و با صدای نسبتاً بلندی گفت:

- «طرف خونه‌ش دوقوز آباده، چرا باید پاسداران بره مدرسه؟ بشینید خونه‌تون دیگه!»

بعد از شنیدن این حرفش، خودم را یکی از صبورترین آدم‌های دنیا یافتم و تا جایی که ممکن بود، خودم را کنترل کردم تا حرفی نزده و خدای نکرده حرکتی انجام ندهم که بعداً پشیمان شوم.

اما سوالی برایم پیش آمده؛ آن پیرمرد خودش نیز از رسالت به سمت پاسداران می‌رفت، در نتیجه با گذاشتن اسم «دوقوز آباد» روی رسالت، در واقع خانه‌ی خودش را مورد تمسخر قرار داده بود! کجای این حرف با عقل جور در می‌آید؟

معمولاً قشر سالخورده جامعه، چون به قول خودشان چند پیراهن بیشتر پاره کرده‌اند، بیشتر می‌فهمند، صبورترند و عاقلانه تر رفتار می‌کنند. بالعکس، قشر نوجوان معمولاً خام تر بوده و بی صبرانه و بدون فکر قبلی تصمیم می‌گیرند.

اما اینطور که به نظر می‌رسد امروز، من و پیرمرد، هر دو از این قاعده‌ی کلی مستثنا بودیم!